Մերօրյա մանդակունիները...

Ես լուրջ կասկածներ ունեմ, որ ՀԱԿ-ում հատուկ դասընթացներ են անցկացնում` «ինչպես մանդակունել», այսինքն` ինչպես ցրել, ինչպես ընկնել պեչենու բաղերը, ինչպես ականջներից լապշա կախել, ինչպես ամենաակնհայտ հարցի վերաբերյալ անգամ գտնել ցրողական «օտմազկա», մի խոսքով` դեմագոգության կուրսեր...
Օրինակ, երբ մարդիկ վրդովվում են, թե ինչպես կարող են տասնութ-քսանհինգ տարեկանները իրենց թույլ տալ պատերազմի հերոսի, կոնկրետ`Ժիրայր Սեֆիլյանի մասին ասել հետեւյալը. «Վախկոտ ու ստրկամիտ են նրանք, ովքեր քաջության մասին հիշում են միայն հարցազրույցներում և հայտարարություններում, ու պատահական չէ, որ նման մարդկանց շուրջ հավաքվածների թիվը չի անցնում մեկ տասնյակը, ինչն ասվածի լավագույն ապացույցն է: Նախկին փորձը ցույց է տվել, որ որևէ լարված պահի ոչ Ժիրայր Սեֆիլյանին, ոչ էլ նրա «հեղափոխական» ընկերներին ոչ-ոք չի տեսնում դեպքի վայրում, ոստիկանատների մոտ, դատարանների դիմաց և ոչ էլ մի իրավիճակում, որտեղ բռնության ենթարկվելու փոքր-ինչ վտանգ կա>, ինչը ԲԱՑԱՐՁԱԿ ՍՈՒՏ Է, եւ դժվար թե գտնվի որեւէ մեկը որ դա հերքի, որովհետեւ պատերազմի դաշտը բռնության ենթարկվելու անհամեմատ մեծ վտանգ էր ներկայացնում, քան այդ տղաների նշած դեպքի վայրերը, ասենք` Կարապի լճի շրջակայքը ու նույնիսկ դատարանների դիմացը: Սակայն ինչ են ասում մեր «մանդակունիները»? Նրանք գտել են իրենց գաղափարական զավակներին արդարացնելու հրաշալի ուղի, բանից պարզվում է, այդ տղաները «կպցնելով Ժիրայրի թռուցիկները, ընկնում էին քաղմաս, կազմակերպում էին Ժիրայրի դուրս գալուց առաջ երիտասարդական համաժողով՝ կոչով ազատել Ժիրայրին, գալիս էին Ժիրայրին դիմավորելու, երբ բանտից դուրս էր գալիս, իսկ ո՞ւր էին նրանք, ովքեր հիմա վրդովվում են Ժիրայրին հասցրած վիրավորանքների համար»: Ուրեմն, քանի որ այդ տղաները արել են ինչ-որ բան այն ժամանակ, երբ Սեֆիլյանը որոշակիորեն ՀԱԿ-ի հետ «լավ էր», դրանով իսկ իրավունք են վաստակել ստահոդ վիրավորանքներ հնչեցնել նրա հասցեին, երբ նա ՀԱԿ-ին քննադատում է: (Պատեհապաշտության եւս մի դրսեւորում, ինչով հայտնի է ՀԱԿ-ը, որն իրեն քավարանի տեղ է դրել` թեկուզ ամենավերջին հանցագործը լինես, ՀԱԿ-ի համակիր դառնալով` սրբանում ես, եւ հակառակը` ամենապարկեշտ մարդն իսկ, ՀԱԿ-ից հեռանալով դառնում է վերջին ստահակը): Իսկ նրանք, ովքեր երիտասարդական համաժողովներ չեն արել ու Ժիրայրին չեն դիմավորել բանտից` իրավունք չունեն վրդովվելու որ ինչ-որ մեկը իրենց հերոսին վիրավորում է: Դե, դա իրենց դեպքում բնական է` իրենց տեսակետն այդ դեպքի համար հայտնի է.«Ցանկացած մարդու կարելի է քննադատել, կապ չունի հերոս է թե դավաճան, կապ չունի ողջ է թե մեռած, կապ չունի ոտքի կանգնած է թե ընկած, դա ցանկացած մարդու արժեքային համակարգի խնդիրն է ու ամեն մարդ ինքն իր համար է որոշում, որ դեպքում ինչպես վարվել»: Իսկ քանի որ ՀԱԿ-ի պարագայում արժեքային համակարգը ենթադրում է, որ քննադատելը համարժեք է վիրավորելուն եւ հայհոյելուն (հատուկ հարցումներ են նույնիսկ անցկացվել դրա վերաբերյալ` «դուք հայհոյո՞ւմ եք», եւ ՀԱԿ-ի հերոսական անդամները մեծ հպարտությամբ մեծամասնություն են դարձել` «այո» պատասխանելով), ապա` այդպես էլ վարվում են:
Կամ այլ արդարացում: Կոնգրեսի համակիրներից մեկը գրում է.«Տղաներն ասում են՝ եղբայր, եթե քննադատում ես, բարի եղիր գոնե ոչ թե ՀԱԿ-ի արածի չափ անել, դրա կեսի չափ անել և այլն, այլ ՈՐԵՎԷ բան անել, այլապես դու քննադատելու իրավունք չես ունենում: Եթե մի բանին ասում ես՝ քխ, կողքին պիտի մի այլ բան դնես, որը հավակնի չ՛քխ լինելուն»: Դե, սա արդեն Մանդակունուց էլ դենն ա... Վերցրեք ջահելների հայտարարությունը ու փորձեք մեջը գոնե նման մի բան գտնել, այն էլ` «եղբայրաբար» գրված... Ու եզրահանգում` «Հիմա Սոս Սարգսյանն էլ անուն հանած դերասան է, ի՞նչ, չքննադատե՞նք քաղաքացիական կյանքում նրա հետույքային կեցվածքը»:  Բայց չէ որ Ժիրայրին «բռնության ենթարկվելու վտանգից» փախչող, վախկոտ ներկայացնելը նույնն է, ինչ-որ եթե Սոս Սարգսյանի մասին հայտարարեին, որ նա ընդհանրապես բեմում չի եղել, եւ կինոյում էլ որեւէ դեր չի ունեցել...
Եվ էլի մանդակունում են`«Իսկ Ժ.Սեֆիլյանի անունը շահարկողներն ու նրա համար «վիրավորվողներն» ավելի ազնիվ կլինեին, եթե իրենց գոյության մասին հիշեցնեին այն ժամանակ, երբ Ժ.Սեֆիլյանն ուներ դրա կարիքը (դատավարություն, բանտ): Էլի էդ տղաներն են արել, ինչ արել են: Ու էլի էդ տղաներն են անելու, ինչ անելու են, եթե դրա կարիքը լինի»: Կարծիք հայտնելու եւ վիրավորվելու վրա էլ են լիմիտ դնում` դատավարություն, բանտ, բան-ման արել ես` կարող ես խոսել, չես արել` ինչ էլ որ անենք` ծպտուն հանելու իրավունք չունես... 
Ու շարունակվում է.««Սարդարապատն» ասել է՝ կույր եք ու արկածախնդիր, տղաներն էլ ասել են՝ այ վախկոտներ, բա ո՞ւր եք, ի՞նչ եք անում դուք: Էստեղ քննարկելու բան չկա»:
Իսկապես որ քննարկելու բան չկա: Ամեն ինչ ասված է: Այս ամենին գումարվում է նաեւ այն, որ երբ զարմանում կամ վրդովվում ես նման բաներից, որովհետեւ քո արժեհամակարգին հակասող բաներ ես տեսնում, պարզվում է «կեղծ բարեպաշտ» ես: Չհայհոյել, չստել, չաղավաղել, չմանդակունել` սրանք «կեղծ բարեպաշտական» ցանկություններ են, որովհետեւ հիմա այլ արժեքներ են գործում, որով դաստիարակվում են Կոնգրեսի, փաստորեն, ոչ միայն երիտասարդները, այլեւ` արդեն ոչ այնքան երիտասարդները. հայհոյելու մեջ ոչ մի վատ բան չկա, քանի որ` «какой привет, такой ответ. «Սարդարապատը» ստացել է այն, ինչ տվել է», եւ նորից հիշեցնենք որ իրենց համար կապ չունի` հերոս է թե դավաճան, մեռած է թե ողջ, կանգնած, թե ընկած,,,, Այս արժեհամակարգով, այո, երիցս համաձայն եմ Նաիրա Մամիկոնյանի հետ` Կոնգրեսը փչացնում է այն ամենը, ինչին դիպչում է...

Ու այսպես մինչեւ ո՞ւր...

Միշտ զարմացել եմ այն մայրերի վրա, ովքեր հանդուրժել են, երբ իրենց զավակներին հայրիկ-պապիկ-քեռի-հորեղբայրները, կամ ավելի վատ` հարեւանները, սեռական բնույթի հայհոյանքներ են սովորեցրել եւ դեռ ավելին` հյուրերի ներկայությամբ այդ երեխաներին կանգնեցրել եւ հայհոյել են տվել... Ու հետո մի լաաաաաավ զվարճացել են` իրենց ծաղրածուների վրա:
Միշտ զարմացել եմ այն մայրերի վրա, ովքեր, տեսնելով բակում իրենց երեխաների կռիվը, իրենց կոտորելով նետվել են ցած, եւ հարձակվել իրենց աննման ու անզուգական զավակի հետ վիճել համարձակվողի վրա: Իսկ իրենց կռվարար չարաճճիին որեւէ նկատողություն չեն արել: Ինչի մասին եմ խոսում` նույնիսկ չեն փորձել ճշտել` ի՞նչ, ինչո՞ւ, ո՞նց, ե՞րբ... Դե, իրենք լաաաավ մամա են, հո մեր նման հարիֆ չեն, որ սեփական երեխային հասկացնեն` բալիկ ջան, չի կարելի, դիմացինդ էլ քեզ պես երեխա է, քեզ պես մարդ է, դու էլ ես չարաճճի լինում, նա էլ, հաշտվեք... Իրենց մոտ «չի կարելի» չկա...
Ես միշտ զարմացել եմ այն հայրերի վրա, որոնք իրենք առավոտից իրիկուն սիգարետը բերաններից չեն հանում, բայց իրենց զավակների «գլուխը կջարդեն», եթե ծխելուց տեսնեն, կամ իրենք ամբողջ օրը տանը սրան-նրան հայհոյում են, բայց իրենց տղաների «ոտը կպոկեն», եթե «բերնից քֆուր հելնի»: Ո՞նց, ինչպե՞ս, ինչո՞ւ պիտի չծխեն կամ չհայհոյեն, եթե դա են տեսնում ՊԱՊԱՅԻՑ...
Էլ չեմ զարմանում: Որովհետեւ տեսնում եմ դա ամեն օր: Տեսնում եմ, թե ինչպես է իշխանության համար պայքարող քաղաքական մի ուժ այնքան «լկստվացնում» իր ջահելներին, որ դրանք բավական չէ արդեն վաղուց, իրենց գաղափարական ծնողներից օրինակ վերցնելով, սկսել են իրենց դատավորի տեղ դրած մեկին «տականք», մյուսին` «վախկոտ ու ստորաքարշ», երրորդին` «ծախված», չորրորդին` «միաբջիջ», հինգերորդին` «անբարոյական», վեցերորդին «դավաճան», յոթերորդին ... (այստեղից արդեն սկսվում են այն հայհոյանքները, որոնք վերարտադրել չեմ կարող անվանել) անվանել, այլեւ, տեսնելով, որ իրենց գաղափարական մայրիկներն ու հայրիկները ամեն դեպքում իրենց թասիբին կանգնած են եւ իրենց արդարացնում են, պատրաստ են ճղել բոլոր նրանց կոկորդը, ովքեր կփորձեն իրենց կարգի հրավիրելու առաջարկ անել:
Դրանք արդեն ամբողջությամբ կորցրել են իրականության զգացողությունը:
 Նրանք կարծում են, որ իրենք արդեն վե~րջն են, իրենք արդեն ամե~ն ինչ են, իրենց արդեն ամեն ինչ կարելի է, իրենք արդեն պատրաստ են ոտնատակ տալ ամենքին ու ամեն ինչ, որովհետեւ, գիտեք ինչ` նրանք «հաղթել են», եւ հիմա իրենց «հաղթանակին են տեր կանգնում»` մամաների ու պապաների հետ մեկտեղ: (Ի դեպ, այդ մամա-պապաներից շատերը սեփական երեխաներին այդ աստիճանի չեն սանձաթափում, սեփական երեխաների մոտ որոշակի արժեհամակարգ գոնե ձեւավորում են, սովորեցնում են որոշ բաներ, մի թեթեւ դաստիարակում են:) 
Իրենց երեւակայական հաղթանակին «տեր կանգնելու» ճանապարհին դրանք Հայրենիքի համար կենաց-մահու կռիվ տվածին «վախկոտ ու ստորաքարշ» են անվանում, քանի որ իրենք, ապեեեեե, ով չգիտի թող իմանա` իրենք «դեպքի վայրում, ոստիկանատների մոտ, դատարանների դիմաց» են լինում, իսկ այդ «վախկոտ ստորաքարշերը» մենակ հայտարարություն եւ հարցազրույց են տալիս եւ չեն հայտնվում «մի իրավիճակում, որտեղ բռնության ենթարկվելու փոքր-ինչ վտանգ կա»...

Վաղը գալու է

Եթե այսօր խուլիգաններին քաղբանտարկյալ եք հռչակում, պատրաստ եղեք, որ վաղը նրանք Հայրենիքի համար կռվածներին <վախկոտ ու ստորաքարշ> են կոչելու... Եթե այսօր ողջունում եք նրանց հայհոյանքները, պատրաստ եղեք, որ վաղը նրանք բռնություններ են իրականացնելու, ու չի բացառվում, որ ձեր հանդեպ նույնպես... Եթե այսօր պատեհապաշտաբար քանդում եք արժեհամակարգները, մի զարմացեք, եթե վաղը շրջապատված լինեք անսուրբ, անհավատ, անհարգալից եսամոլներով:
Վաղը գալու է...

Муравей и стрекоза...

Աստղիս վերջին փոստերից...

Առավոտյան արթնացավ, եւ աչքը ցույց տալով, թե <мама, посмотри, тут у меня стрекоза>, չհասկացա, ասում եմ` ինչ?, ասում է`<говарю- у меня тут стрекоза> , ասում եմ` Աստղիկ ջան, ինչ ես ուզում ասես?, արդեն բարկացավ` վաաաայ, ասում եմ` աչքիս մեջ ճպուռ կա:

Շոկոլադե պաղպաղակ-տորթ

Դժբախտ դեմքով մի նայեք, իբր` մեկ է, ես չեմ կարող սարքել... Շատ լավ էլ կարող եք, ամենեւին դժվար չէ, բայց արդյունքը.... Ախր, շատ համով է, է... Նրանք, ովքեր փորձել են` կհաստատեն:
Եվ այսպես, անհրաժեշտ է.
2 տուփ սեւ, դառը շոկոլադ, օրինակ` <Գրանդ քենդիի> 70%-անոցը
100 (50+50)գ կարագ
100 (30+30+40)գ շաքարավազ
4 ձու
300 գրամ բարձր յուղայնության կաթնասեր, օրինակ` <Պարմալատի> 33%-անոցը, թեեւ ես անձամբ ուղղակի քաշում եմ սերը մեր հարեւանից գնած տնական կաթից
2 ճաշի գդալ կակաո
10-15 հատ սալորաչիր, որը նախորդ օրվանից թրջվել է կոնյակի մեջ:
Պատրաստումը.
Չորս ձվի սպիտակուցն առանձնացնել, լցնել մի տարայի մեջ, դեղնուցը` մեկ այլ, եւս մեկ տարայի մեջ լցնել կաթնասերը:
Առանձին պատրաստել <ջրային բաղնիք>` համեմատաբար մեծ կաթսայի մեջ մի քիչ ջուր լցնել, վրան դնել ավելի փոքր կաթսա կամ թասիկ, որը ամբողջությամբ չի մտնում մեծ կաթսայի մեջ, մնում է վրան: Այս <կոնստրուկցիան> դնել միջին կրակին: Չմոռանամ նշել, որ հանկարծ շատ բարակ պլաստմասայե թասիկ չվերցնեք` կհալվի: Թասիկի մեջ լցնել կտրատած դառը շոկոլադը 50 գ կարագի հետ: Մինչեւ շոկոլադը հալվի, անցնել մյուս գործերին: Սպիտակուցը շատ լավ հարել` ընթացքում ավելացնելով 30գ շաքարավազ` մոտ 2-3 ճաշի գդալ: Պետք է դառնա պինդ բեզե: Նույն ձեւով հարել կաթնասերը` նույնքան շաքարավազի հետ, էլի պետք է շատ պնդանա:
Դրանից հետո սկսել հարել դեղնուցը` մնացած շաքարավազի հետ, ավելացնել 50 գ թույլ կարագ, շարունակել հարել, ավելացնել կակաոն, նախապես կոնյակի մեջ թրջած եւ կտրտած սալորաչիրը, նորից խառնել, եւ հարելու ընթացքում քիչ-քիչ ավելացնել հալած շոկոլադը: Անընդհատ հարել, որպեսզի տաք շոկոլադի պատճառով դեղնուցները չեփվեն:
Մնում է ավելացնել հարած բեզեն եւ կաթնասերը: Դրանք ավելացնում ենք փայտե կամ սիլիկոնե գդալով խառնելով` հարիչը այլեւս պետք չէ: Զգույշ, նրբորեն խառնելով ավելացնում ենք սկզբում կաթնասերը, վերջում սպիտակուցը: Պատրաստ է:
Վերցնում ենք ուղղանկյուն կամ քառակուսի խորը տարա, օրինակ` կեքս պատրաստելու համար նախատեսված, կպչուն ցելոֆանով պատում ենք այդ տարայի ներսը, եւ մեր պաղպաղակացուն զգուշությամբ լցնում ենք մեջը, նույն կպչուն ցելոֆանով փակում ենք տարան, որպեսզի սառցարանի հոտը չդիպչի մեր պաղպաղակին, եւ դնում ենք սառցարան` առնվազ մեկ գիշեր:
Հաջորդ օրը հանում ենք սառցարանից, վրայից հանում ենք ցելոֆանը, շուռ ենք տալիս մեծ, ցանկալի է ուղղանկյուն կամ քառակուսի մատուցարանի մեջ: Շատ տաք ջրով թրջած եւ քամած սրբիչով մի քանի անգամ տաքացնում ենք ապակե տարան, որպեսզի պաղպաղակը միջից դուրս գա: Հեշտությամբ դուրս է գալիս: Մնացած ցելոֆանն էլ ենք հանում, կտրատում ենք եւ մատուցում...

Տղություն եւ տղամարդկություն

Նախորդ գրառումիցս հետո ծանոթներիցս մեկը հարցրեց. <Ինչ վատ բան կա տղա լինելու մեջ? Չէ որ երբ ինչ-որ մեկի մասին ասում են` տղա ա, նկատի ունեն, որ համարձակ ա, քաջ ա, դուխով ա...>:
Կրկնեմ` մինչեւ քսան` առավելագույն դեպքում, տարեկանի համար <տղա> լինելը առանձնապես վատ բան չէ, բայց դրանից հետո տղան պետք է դառնա տղամարդ: Դա նշանակում է, որ նա պետք է ունենա ա. այնքան հասունություն, որ պատասխանատու լինի իր ասած ամեն բառի համար, բ. այնքան քաջություն, որ կարողանա ընդունել իր արած սխալը` ոչ մեկս անսխալական չենք, գ. չչարաշահի իր ունեցած <իշխանությունը>, լինի դա` սեփական կնոջ կամ զավակի հանդեպ ունեցած իրավունքներ, ոստիկանի համազգեստ, սեփական թերթ, պետական պաշտոն եւ այլն, դ. պատասխանատվություն ստանձնի բոլոր նրանց հանդեպ, ովքեր ինչ-որ տեղ ինչ-որ չափով կախում ունեն իրենից, ե. կարողանա հարկ եղած պարագայում ստորադասել իր շահերը` ավելի մեծ նպատակների համար եւ այլն, եւ այլն... Համաձայնվեք, որ այս ամենը ոչ միայն ի վերուստ տրված, այլեւ ինքնադաստիարակման արդյունքում հասունացող հատկանիշեր են, որոնք <տղային> դժվար տրվեն:
Ընդ որում` նորից եմ շեշտում, <տղայությունը> ամենեւին կապ չունի մարդու տարիքի եւ սեռի հետ: Քիչ չեն դեպքերը, երբ հիսունն անց մարդը դեռ <տղա ա> ու հպարտանում է դրանով, էլ ավելի զարմանալի է հիսունն անց տիկնանց` <տղա> լինելը եւ իրենց շրջապատի տղաների` <տղա> մնալը խրախուսելը:
Ավելորդ է նաեւ ասելը, որ տղամարդու բառամթերքը էականորեն տարբերվում է <տղու> բառամթերքից: Որովհետեւ, ինչպես արդեն նշեցի` տղամարդը պատասխանատու է իր արարքների եւ ասածների համար:
Շարունակելի

Մի քիչ խոսքիդ տերը եղիր, մի քիչ էլ....

Անցյալ տարվա հոկտեմբերի 13-ին «Առավոտ» թերթի առաջնորդողում Արամ Աբրահամյանը գրեց իր «Հրապարակի շուրջ» հոդվածը, որն ավարտվում էր այսպես. «

Ազատության հրապարակում հանրահավաքը խոչընդոտելու իշխանության մարտավարությունն այժմ զուրկ է որեւէ գաղափարական հիմքից՝ դնում են մանկական փչովի ատրակցիոններ եւ ասում, որ հանրահավաքները խանգարում են երեխաներին: Թե որքանով են այդ փոշոտ եւ անհրապույր խաղալիքները «գեղեցկացնում» Թամանյանի դասական կառույցը, երկու շքեղ արձանները եւ բուն հրապարակը՝ դա մի հարց է, որը տվյալ մարտավարության հեղինակներին չի հուզում: Մյուս կողմից՝ նույն արձանների պատվանդաններին քաղաքական պաստառներ կպցնելը եւ այդ հրապարակում վրաններ խփելը զուտ գեղագիտական առումով նույնպես ամենաճիշտ լուծումը չէ: Անձամբ ես կառաջարկեի իշխանություններին փչովի ատրակցիոնները վերացնել, ընդդիմության հանրահավաքներին չխոչընդոտել, բայց պայմանավորվել Կոնգրեսի ղեկավարների հետ վրաններ չխփելու, տեւական ակցիաներ չանելու, հրապարակում չքնելու մասին: Հասկանում եմ, որ այդ իմ առաջարկը դժվար թե իրագործվի: ԱՐԱՄ ԱԲՐԱՀԱՄՅԱՆ»:         (Ի դեպ, այդ առաջարկը այսօր ամբողջությամբ իրագործվել է):

Արձագանքը, ինչպես երեկ պատահաբար ինտերնետը փորփրելով պարզեցի` չուշացավ: Նրա ջահել գործընկերը, որը հիմա քաղաքական գործիչ, ընդդիմության փարոս ու արեգակ է խաղում, բանտից պատասխանեց հետեւյալ հոդվածով.«

Մի քիչ ազատ եղիր, մի քիչ էլ սիկտիր

Ինչպիսի հանճարեղ գաղափարներ ասես, որ չեն ծնվում Հայաստանում: Հարգելի գործընկերը, օրինակ, որ հանդուրժողականության եւ կոմպրոմիսի ամենահայտնի ջատագովներից է, Ազատության հրապարակի շուրջ ստեղծված իրավիճակի յուրօրինակ լուծում է առաջարկում: Ըստ այդմ, իշխանությունն ու ընդդիմությունը պետք է պայմանավորվածության գան, որ իշխանությունը թույլատրում է Ազատության հրապարակում հանրահավաք անել, իսկ ընդդիմությունը պարտավորվում է վրան չխփել այդտեղ եւ զերծ մնալ հրապարակում գիշերելուց: Հանդուրժողականության մասին այս պատկերացումը եւ զարմանալի է, եւ զարմանալի չէ:
Զարմանալի է, որովհետեւ ժամանակի առաջադեմ մտավորականներից մեկը կարող էր ընդդիմությանը կամ որեւէ մեկին առաջարկել ինքնակամ հրաժարվել իր իրավունքից` մեկ ուրիշ իրավունքից օգտվելու համար: Զարմանալի չէ, որովհետեւ այսօր Հայաստանում շատերն են այդպես վարվում: Եթե ուզում ես ազատ արտահայտվելու հնարավորություն ունենալ, ուրեմն ինքնակամ պարտավորվիր, որ Դոդի Գագոյի, սերվիզի Անդոյի, Մխչյանի Մկան մասին վատ բաներ չես խոսելու, մնացածի մեջ ազատ ես կատարելապես: Բայց մի պայման կա. եթե իշխանության լիդերների մասին քննադատական հինգ հոդված ես գրում, նույն դոզայի հինգ հոդված էլ ընդդիմության լիդերների մասին պիտի գրես: Բայց եթե շատ առաջադեմ ես, կարող ես պայքարել քո իրավունքի համար եւ իշխանության հետ բանակցություններում բարիշես յոթ հոդվածով` իշխանությանը, երեք հոդվածով` ընդդիմությանը քննադատելու քո իրավունքի համար: Ցավալի է, բայց հենց այսպիսին է ազատության մասին հայաստանյան «էլիտար» ընկալումը, եւ այդ ընկալումը բոլոր հնարավոր միջոցներով փորձ է արվում պարտադրել ամենքին: Եթե ուզում ես որեւէ քաղաքում ապրել` ազատ ես քննադատել տեղի շեյխ քաղաքապետին, բայց եթե չափդ անցնես եւ սկսես այնպիսի բաներ անել, որ իրական վտանգ ներկայացնի շեյխ քաղաքապետի բեսպրեդել գործելակերպի համար, այ այդ ժամանակ ինքնակամ հավաքիր իրերդ եւ սիկտիր եղիր շեյխի տիրույթներից: Հարգելի գործընկերը, Ազատության հրապարակի վերաբերյալ վերը հիշատակված լուծումն առաջարկելով, Հայ ազգային կոնգրեսին ընդամենը առաջարկում է աշխատել ընդդիմադիր այն նույն մոդելի շրջանակներում, որում աշխատում էին Ախք-ն ու Գեղամյանը, որում ներկայումս աշխատում են «Ժառանգությունն» ու Դաշնակցությունը: Նրանք ազատ են արտահայտվել շեյխի սխալների, բացթողումների, նույնիսկ դավաճանության մասին: Նրանք ազատ են հայրենասիրական քլնգոցներով հանդես գալ: Բայց երբ բանը հասնում է այնպիսի ասելիքին ու գործողությանը, որ իրապես վտանգավոր է շեյխի իշխանության եւ բիզնեսի համար, նրանք դառնում են հանդուրժող, խելամիտ, հիշում են ազգի միասնության հազարամյա թնջուկի մասին: Եթե Ազատության հրապարակում չքնելու պարտավորություն ստանձնող լինեինք, հիմա մեր տներում քնած կլինեինք` գլոբալ պայմանավորվածությունների շրջանակներում: Նիկոլ Փաշինյան: Հոկտեմբերի 15, 2010 թ.»:

Չզարմանաք, թե այդ ինչ էր ասել Արամը, որ ջահելն այդքան ծանր էր տարել: Չէ, այստեղ հակադարձելու խնդիրը չէ: Այստեղ, ինչպես մի անգամ առիթ եմ ունեցել նշելու, մարդկային տեսակի խնդիր է, որն ինքնահաստավում է միայն ուրիշներին սեւացնելու գնով: Իբր տեսեք` ես պնդում եմ, որ Արամը որոշակի պարտավորություններ է վերցրել որոշ մարդկանց առաջ, ուրեմն այստեղից պետք է ենթադրել, որ ես ազնվության մարմնացում եմ (նա մոռանում է, որ այս քաղաքը շատ փոքր է, եւ կան մարդիկ, ովքեր «ամեն ինչ գիտեն»), Արամը հանդուրժողականության ջատագով է, ուրեմն ես` անխոնջ պայքարի մարտիկ եմ, Արամը յոթ հոդվածով իշխանությանն է քննադատում, երեքով` ընդդիմությանը, իսկ ես տասով էլ` իշխանությանը, ուրեմն Արամը ծախված է, իսկ ես` տղա՛ եմ, տղա՛... Եվ այսպես շարունակ... Անշուշտ, այս հայհոյախառն մտավարժանքը բուռն հիացում է առաջացնում կոնգրեսական մասսաների մոտ` սկսած հայտնի տիկնանցից վերջացրած նույնքան հայտնի ջահելներով: Այլ կերպ չէր էլ կարող լինել: Հա, նշեմ, որ տասնութ-քսան տարեկանից բարձր մեկի մասին, երբ ես լսում եմ «ինքը տղա ա», կամ նրա որեւէ արարքը որակվում ա որպես «տղու» արարք, ես միանգամից սկսում եմ զգուշանալ դրանից, որովեհետեւ ինֆանտիլիզմը, որով հիանում են նույնքան ինֆանտիլ ջահելները` ի դեպ, անկախ տարիքից եւ սեռից, գոնե ինձ համար ոչ թե հիացմունք, այլ խղճահարություն առաջացնող որակ է: Իսկ եթե մեկը, որն արդեն վաղուց տասնութ-քսան տարեկան չէ, ամեն ինչ անում է այդ ինֆանտիլ զանգվածի կողմից «տղա ա» որակմանն արժանանալու համար, իմ պատկերացումներով` բժշկի կարիք ունի:
Ինչեւէ, վերադառնանք մեր ջահելին, որն արդեն մի շաբաթ է հանգիստ քնում է իր տանը, ընդ որում` հաջողությամբ Ազատության հրապարակում միտինգ անելուց եւ վրան չխփելուց ու այնտեղ չգիշերելուց հետո: Նորից հիշենեմ նրա փայլուն վերջաբանը .«Եթե Ազատության հրապարակում չքնելու պարտավորություն ստանձնող լինեինք, հիմա մեր տներում քնած կլինեինք` գլոբալ պայմանավորվածությունների շրջանակներում»:
Եվ իր իսկ վերնագրի նմանակմամբ պատասխանեմ` «Տղա, մի քիչ խոսքիդ տերը եղիր, մի քիչ էլ....»
Կա քարեր շպրտելու ժամանակ եւ կա` քարերը հավաքելու ժամանակ...

Կորած մոլորած...

Առավոտյան անծանոթ համարից զանգ եկավ: Վերցնում եմ հեռախոսս, մի հաճելի կանացի ձայն, թե` <կներեք, ես Մելանյա Բարսեղյանի հետ եմ խոսում?>, ասեցի` այո, թե`<Դուք մի հոդված եք գրել էքստրասենս Ռաֆայել Սարգսյանի մասին, խնդրում եմ` ինձ նրա կոորդինատները տաք>: <Ում մասին? Էքստարսենսի մասին? Ով է գրել? Ես?>,-ապշեցի... Այս վերջերս առանց այդ էլ հազվադեպ եմ հոդված գրում, իսկ էքստրասենսի մասին երբեւէ գրած չկամ, ու չէի էլ հիշում, որ ընդհանրապես որեւէ մեկը մեր թերթում այդ անուն ազգանունով էքստրասենսի մասին գրած լիներ, հաստատ ես չեմ եղել... Շատ լավ հիշում եմ ինչ-որ Էլյա կոչվածի մասին են մեր ջահելները գրել` մոտ երկու-երեք տարի առաջ, դա էլ հիշում եմ, որովհետեւ հետո պատահմամբ տեսա, թե այդ ջրիկ հոդվածի պատճառով մեր բլոգերները ինչ մի հարայ-հրոց էին բարձրացրել, եւ ինչպես էին ծամում <Առավոտի> եւ մասնավորապես` Արամի ոսկորները, որը այդ հոդվածից ընդհանրապես տեղյակ էլ չէր` ի դեպ ... Հա, այդ Էլյային եմ հիշում, հիշում եմ եւս մի կնոջ մասին ենք գրել, որը տպավորվել էր մեջս նրանով, որ այս Ամանորին Ծաղկաձորում այլընտրանք չունենալու պատճառով նայում էինք ТНТ ռուսական ալիքով մի հաղորդում` <Бытва экстрасенсов>, որի հերոսներից մեկը հենց այդ կինն էր` անունը հիմա չեմ հիշում... Բայց ոչ մի տղամարդ էքստրասենսի չեմ հիշում, որի մասին մեր թերթում գրած լինենք... Ասում եմ` կներեք, ես չեմ հիշում նման հոդված, եթե հեղինակի անունը լավ նայեք... <Հեղինակը Մելանյա Բարսեղյանն է, հոդվածը կոչվում է <Լայնորեն փակված աչքերով>... Ռաֆայել Սարգսյանի մասին է, ես Գուգլով իր անունը սըրչ տվեցի եւ գտա այս հոդվածը, ինքը հեռուստատեսությամբ էլ է խոսել, բայց մենակ ձեր հոդվածը գտա, չեք ասի իր տվյալները>: Ա~յ քեզ բան, այս ինչ անհեթեթություն է` մտածում եմ: Ես չեմ հիշում նման վերնագրով ոչ մի հոդված, ես չեմ հիշում ոչ մի էքստրասենսի... Տիկինը շարունակում է.<Դուք գրել եք, որ ապրիլի 16 -ից Ռաֆայել Սարգսյանը մարզահամերգայինում բուժման միաժամանակյա սեանսներ է տալիս...>: Ի~~~~նննչչչչ??????
Տիկնոջը մի կերպ համոզեցի, որ ես չեմ հիշում, որ նման բան գրած լինեմ, որ խիստ կասկածում եմ, որ ընդհանրապես որեւէ էքստրասենսի մասին երբեւէ գրած լինեմ, բայց ինչ-որ աղոտ, շաաաատ աղոտ հիշողություն կարծես սկսեց արթնանալ մեջս...
Տեխնիկայի այս դարում, Գուգլի տված հնարավորությունների եւ անծանոթ տիկնոջ տված հուշումների պայմաններում ինձնից ընդամենը վայրկյաններ պահանջվեց գտնելու համար հիշյալ հոդվածը եւ վստահվելու համար, որ կասկածներս առ այն, որ մոտս սկլերոզ է զարգանում` միանգամայն արդարացված են:
http://www.aravot.am/am/articles/politics/2036/view/function.require   Այս հոդվածը գրվել է յոթ տարի առաջ` 2004 թվականի ապրիլին, բայց ինձ զանգահարած տիկինը չէր տեսել ամսաթիվը եւ նրան թվացել էր, թե պարոն էքստրասենսը հիմա է բուժման միաժամանակյա կուրս անցկացնում մարզահամերգային համալիրում... Ճիշտն ասած` չեմ էլ հիշում այն ժամանակ եղավ, թե այդպես էլ չեղավ այդ խոստացված համաբուժումը, կարողացավ կարատեիստ-էքստրասենսը հավաքել այդ քանակի հիվանդներ, թե` ոչ... Բայց ինձ համար այս պատմության մեջ առավել ցավալին այն էր, որ կան մարդիկ, որոնք այն աստիճանի անելանելի դրության մեջ են իրենց զգում, որ ստիպված Գուգլով փնտրում են ինչ-որ էքստրասենսի, ապա չգիտես ոնց եւ որտեղից ձեռք են բերում նրա մասին յոթ տարի առաջ գրած լրագրողի հեռախոսահամարը, զանգահարում եւ էքստրասենսի կոորդինատներն են խնդրում... Չգիտեմ ինչ խնդիր, ինչ ցավ, ինչ դժվարություն ուներ ինձ զանգահարած անծանոթ տիկինը, բայց շատ եմ ափսոսում, որ որեւէ բանով չկարողացա օգնել նրան... Գոնե էդ Ռաֆայելի հեռախոսահամարը յոթ տարի առաջ վերցրած լինեի` հույս ունենալով, որ մի օր կարիքը կզգամ: Թե ինչու եմ ես այսքան անհավատ` տարբեր գերբնական ուժերի հանդեպ...

Արեւելյան առակ` այս անարդար աշխարհի մասին

Երկու ընկերներ գնում են հեռու աշխարհներ` փող վաստակելու: Երբ որոշ գումար են վաստակում` որոշում են վերադառնալ տուն: Իրենց կանանց տեղեկացնում են, որ գալիս են:
Մեկի կինը որոշում է ամուսնու գալու կապակցությամբ տունը կարգի բերել: Մի շաբաթ շարունակ հավաքում, մաքրում, փայլեցնում է տունը, տեսակ-տեսակ ուտելիքներ պատրաստում...
Երկրորդի կինը որոշում է ինքն իրեն կարգի բերել: Մի շաբաթ շարունակ` ֆիթնես, սպա, մերսումներ, գեղեցկության սրահներ...
Ընկերները վերադառնում են:
Առաջին ընկերը մտնում է տուն, նայում է` ամեն ինչ փայլում է, հրաշալի սեղան է գցած, բայց աչքն ընկնում է կնոջ վրա, որը դեռ չէր հասցրել մաքրվել, եւ տեսնում է գզգզված, փոշոտ, ճենճահոտ ու կեղտոտ մի արարած, զզվանքից ուզում է թքել, սակայն իր տեսադաշտում միակ կեղտոտ բանը, որի վրա չէր ափսոսա թքել` իր կինն էր...
Երկրորդը մտնում է տուն, տեսնում ամեն ինչ թափած-փռած, ափսեները` կեղտոտ, տունը` գարշահոտ, սառնարանը` դատարկ... սակայն կինը փայլում էր` նոր հագուստով, նոր սանրվածքով... Եվ ամուսինն ասում է` արի գնանք ռեստորանում ճաշելու...


Ահա այսպիսի անարդար աշխարհ: Ի դեպ` երբ ինձ այս առակը պատմեցին, ես պատմողից հարցրի` իսկ ինչ է, նրանք ռեստորանից հետո տուն չէին վերադառնալու? Այս հարցիս պատասխանը արեւելյան առակը չի տալիս: Սակայն հուշում է, որ պետք է գտնել ոսկե միջինը:

Չկա չարիք` առանց բարիքի

Մեծ աղջկաս լավագույն ընկերը ծառայում է հայկական բանակում: Եվ աղջիկս չափազանց ծանր է տանում հայ-ադրբեջանական շփման գծում կատարված ցանկացած դիպվածի մասին որեւէ հաղորդում, պատերազմի հավանական վերսկսման մասին նույնիսկ ամենատեսական ենթադրություն...
Պատերազմ բառից նա ամեն անգամ ցնցվում է եւ աչքերը լցնում: Պատերազմի ուրվականը նրան շատ հաճախ է այցելում, քանի որ բանակային ընկեր ունի:
Տեսնել էր պետք, թե որքան էր երջանկացել աղջիկս, երբ Ադրբեջանը հաղթեց Եվրատեսիլում... <Մա~մ, գոնե մինչեւ եկող տարվա մայիս, երբ Եվրատեսիլը Բաքվում լինի, պատերազմ չի լինի, չէ? Ադրբեջանը չի համարձակվի նման արկածախնդրության դիմել, եթե առջեւում Եվրատեսիլն է, չէ? Ինչ լավ է, որ իրենք հաղթեցին, հիմա գոնե մի տարի պատերազմի մասին չեն հոխորտա...>,- ասում է աղջիկս փայլող աչքերով:
Ի~նչ լավ է, որ Ադրբեջանը հաղթեց Եվրատեսիլում...

Այսպիսի եթեր...

Վերջերս կայացած մի սեմինարի ժամանակ, որի մի հատվածը վերաբերում էր հայաստանյան հեռարձակողներին, եւ մասնավորապես <Հեռուստատեսության եւ ռադիոյի մասին օրենքի> փոփոխություններին, Մոսկվայի Լոմոնոսովի անվան պետական համալսարանի ժուռնալիստիկայի ֆակուլտետի Տեղեկատվական իրավունքի և քաղաքականության կենտրոնի տնօրեն, նույն համալսարանի Տեղեկատվական իրավունքի ամբիոնի վարիչ Անդրեյ Ռիխտերը, որը նաեւ որպես ԵԽ փորձագետ զբաղվել էր մեր Հեռուստատեսության եւ ռադիոյի մասին օրենքով, պատմեց, որ իր ասպիրանտներից մեկի գիտական թեզը նվիրված է եղել Հարավային Կովկասի երկրների հեռարձակողներին: Նա ուսումնասիրել է հայաստանյան, ադրբեջանական եւ վրացական հեռուսաեթերները` իհարկե, գլխավորապես, հանրային հեռուստաալիքները: Երիտասարդը որպես եզրափակիչ նկատառում գրել է, որ հայաստանյան Հանրային հեռուստաալիքը, ամենայն հավանականությամբ, թերֆինանսավորման խնդիր ունեն, քանի որ ստիպված են լինում եթերը լցնել նույն հաղորդմամբ` օրվա մեջ մի քանի անգամ կրկնելով այն: Նրա մտքով անգամ չի անցել, որ դա կարող է լինել պարզապես քաղաքականություն` <մենք քեզ կստիպե'նք նայել Աննա հեռուստասերիալը> գաղափարով...

Հ1-ով, օրինակ, ցուցադրում են օրը երեքից չորս սերիալ, եւ մեկ-երկու սերիալային բնույթի հաղորդում, որոնք կրկնվում են նույն օրվա մեջ նվազագույնը երկու, բայց հիմնականում` երեք անգամ: Օրինակ, դատելով ծրագրից, որը տպագրված է <TV - ալիք> շաբաթաթերթում (իմ ձեռքի տակ մարտի 28-ապրիլի 3-ի համարն է, բայց վստահ եմ, որ այս մեկ ամսում ոչինչ չի փոխվել), մարտի 28-ին, երկուշաբթի օրը Հ1-ը քսանչորս ժամվա ընթացքում ցուցադրել է երեք անգամ <Կյանքի կարուսել> սերիալը` ցերեկը 14.00, երեկոյան 20.10, գիշերը 2.30, երեք անգամ  <Վեր կաց եւ քայլիր> սերիալը` առավոտյան 9.50, երեկոյան 19.15, գիշերը 3.40, երկու անգամ ցուցադրել է <Հրեշտակների դպրոցը> սերիալը` ցերեկը 16.40 եւ երեկոյան 22.20, երկու անգամ (շաբաթվա մյուս օրերին` երեք անգամ) <Աննա 2> սերիալը` 17.40 եւ 21.35, երեք անգամ <Երջանկության մեխանիկա> հաղորդումը` երեկոյան 18.30, գիշերը 3.00, առավոտյան 7.15... Սրանից բացի մեկական անգամ կրկնում է հին սերիալներից` <Մի վախեցիր> եւ <Այսպես էլ ապրում ենք>, երկու անգամ ցուցադրում է <Վալմոն> ֆիլմը, եւ օրվա մեջ հինգ անգամ էլ <Հայլուր> լրատվական թողարկումը: Ամբողջ մեկ օրվա ընթացքում` մարտի 28-ին, այն մարդիկ, ովքեր ինչ-որ հրաշքով առայսօր կարողացել են իրենց զերծ պահել  սերիալամոլությունից, Հայաստանի ՀԱՆՐԱՅԻՆ հեռուստատեսությամբ կարող էին դիտել ընդամենը <Ասպետ> հաղորդումը` առավոտյան 8.00,< Հայաստանի ճամփեքովը>` երեկոյան 23.10, եւ փաստագրական երկու ֆիլմ` <Մեր քաղաքապետը>` 23.35 եւ <Ստորագրված է Շանել>` գիշերը 4.15:  Փաստորեն, ամեն ինչ արվում է, որպեսզի հանկարծ ու պատահաբար որեւէ մեկը չհամարձակվի անմասն մնա այդ սերիալներից... Ընդ որում, դրանք ցուցադրվում են նաեւ հանգստյան օրերին` <աշխատանքից հանգստանալ դու կարող ես, իսկ սերիալից` իրավունք չունես> կարգախոսով:
Ավելին, շաբաթ- կիրակի օրերին համընդհանուր <պոպսա> վիճակին, որ գերազանցապես տիրում է ՀԱՆՐԱՅԻՆԻ եթերում` սերիալա-երջանկությանմեխանիկային կպչունությամբ, ավելանում են այդ <պոպսա>-ն ամրապնդող եւ է'լ ավելի ռաբիզ դարձնող մի քանի էլեմենտներ` <Աշոտ Ղազարյանը հրավիրում է>, <Հանուն սիրո>, <Պատրաստված է ԽՍՀՄ>-ում, <Երգ-երգոց>, <Թոփ 10>,  <22.30. ռետրո>, <Երկու աստղ> եւ այլն... Մնացած ժամանակը լցվում է սպորտային բազմազան հաղորդումներով: Այսինքն` կամ <պոպսա> կամ սպորտ: Վե'րջ:
Մարդկանց համար, ովքեր անցել են դեռահասության տարիքից կամ որոնց դաստիարակությունը, կրթությունը, ներողություն արտահայտությանս` ճաշակը, ստիպում են նրանց մերժել այս կարգի դատարկաբանությունները, ՀԱՆՐԱՅԻՆ հեռուստաընկերությունը նախատեսել է ընդամենը մի քանի հաղորդում, որոնց գերակշիռ մասն ուղղակի կորում է համընդհանուր մթնոլորտում: <ԿՎՆ>-ի բժշակական թիմից, <Մեր բակերից> հայտնի Ռաֆայել Հովհաննիսյանի երեք հաղորդաշարերը` <Օտար, ամայի ճամփեքի վրա>, <Հայաստանի ճամփեքին> եւ <Մերոնք>, քիչ թե շատ նորմալ ժամերի են ցուցադրում, ընդ որում` շաբաթը երկու-երեք անգամյա կրկնությամբ: <Հրապարակում> հաղորդաշարը, որը Հ1-ի հազվադեպ լուրջ եւ ոչ թե մարդկանց զվարճացնելուն ուղղված հաղորդումներից է, եւ պատրաստվում է ՀՀ կառավարության հովանավորությամբ, ցույց են տալիս շաբաթը երկու անգամ` երեքշաբթի եւ ուրբաթ, նույն ժամին` 18.30:  Բավականին հաջող ժամերի են ցույց տալիս նաեւ <Ականատես>, <Հատուկ ռեպորտաժ>, <Եվրոպական բանաձեւ> հաղորդաշարերը, որոնց մասին բավականին դրական արձագանքեր եմ լսել, ցավոք, չեմ դիտել:  Շատ չծավալվելու համար անեմ վերջին դիտարկումս, որը, գուցե մի քիչ սուբյեկտիվ թվա, բայց փաստ է. Արամ Աբրահամյանի <Պարականոն> հաղորդաշարը, որը, ոչ միայն իմ, բնականաբար, սուբյեկտիվ կարծիքով, այլեւ` մասնագետների եւ երբեւէ այն դիտածների տպավորությամբ, շատ կարեւոր եւ պետքական հաղորդաշար է, որում բավականին հանրամատչելիորեն, պարզ եւ բոլորի համար հասկանալի լեզվով ներկայացվում է դասական երաժշտությունը, խոսվում է կոմպոզիտորների եւ նրանց ստեղծագործությունների պատմության մասին, տեղեկություններ են տրվում դասական երաժշտության <ալֆայի եւ օմեգայի> մասին, ցուցադրվում է շաբաթը մեկ անգամ, շաբաթ օրերին, գիշերը 1.30-ից մինչեւ  4.00-ն ընկած ժամանակահատվածում: Ամեն շաբաթ` տարբեր ժամի: Եվ ողջ շաբաթվա ընթացքում չի կրկնվում: Այդ հաղորդման համար ՀԱՆՐԱՅԻՆԻ եթերում ազատ ժամանակ չկա: Այն ուղղակի կորում է... Թեեւ, պիտի հիասթափեցնեմ ՀԱՆՐԱՅԻՆի ծրագրերը տնօրինողներին` հաղորդումը դիտողներ, այնուամենայնիվ, կան, եւ ի զարմանս մեզ, նրանք բավականին շատ են: Ըստ երեւույթին, ՀԱՆՐԱՅԻՆԻ քաղաքականությունը որոշողները կարծում են, որ, ասենք, Բախի, Մոցարտի, Բիզեի, Կոմիտասի կամ Խաչատուրյանի եւ նրանց ստեղծագործությունների մասին դպրոցականները, երիտասարդները պարտադիր չի, որ լսեն, եւ հավանաբար, ցանկալի էլ չի, որ նրանք երբեւէ տեսնեն եթերում դասական երաժշտության որեւէ կտոր, թող ավելի լավ է պտտվեն Կյանքի կարուսելով եւ տառապեն Հրեշտակների քաղաքում... Ծայրահեղ դեպքում թող յոլա գնան <Երկու աստղով> եւ <Թոփ 10>-ով հնչող երաժշտությամբ...
Ավելին, ժամանակին, երբ <Պարականոնը> ցուցադրվում էր կաթողիկոսի կուլ տված <Արարատ> ալիքով, եւ սփռվում էր Հանրայինի արբանյակային ալիքով, մեծ արձագանքներ էինք ստանում նաեւ դրսի մեր հայրենակիցներից: Գրեթե օր չէր լինում, որ անձնական փոստով կամ հեռախոսով դրվատանքի խոսքեր չլսեինք օտար ափերի մեր հայրենակիցներից: Սակայն հիմա Հ1-ը որոշել է, որ դրսում ապրող մեր հայրենակիցներին ավելի շատ են հետաքրքրում տեղական արտադրության սերիալները, քան դասական երաժշտությանը նվիրված հաղորդումը, որը այլեւս տեղ չունի արբանյակային հեռարձակման մեջ... 
Մի երկու բառ էլ` Հանրային հեռուստաընկերության կայքի թարգմանության մասին: <Օտար, ամայի ճամփեքի վրան> թարգմանել են <On the ways of Diaspora>, այդ դեպքում, երբ այս հաղորդաշարը ամենւեին էլ Սփյուռքի մասին չէ, թեեւ այդ հաղորդաշարի թողարկումներում երբեմն լինում են սփյուռքահայերի մասին ակնարկներ: Իսկ ամենածիծաղելին, իհարկե, նույն <Պարականոնի> թարգմանությունն է `Rules of dancing` պարելու կանոնները: Ի դեպ, չիմացողների համար տեղեկացնեմ, որ պարականոն նշանակում է կանոններից դուրս, թարգմանվում է apocrif...

Արեւագույն հրաշք

Երբ դրսում ամպամած է եւ մռայլ, երբ երեկվա կարկուտը հիմնահատակ ծաղկաջարդ է արել քո (տվյալ դեպքում` իմ) կեռասենիները, բալենիները եւ խնձորենիները, երբ հիդրոմետը պնդում է, որ անձրեւները դեռ մի շաբաթ էլ են համը հանելու...  հա, դե, իհարկե, սպասի եղանակ է, բայց մեր տանը սպաս սիրողները քիչ են, այնպես որ նույնիսկ ձմռանը առանձնապես չէին ուտում: Եվ ուրեմն` մի քիչ գույն ու արեւ տանք մեր մռայլ օրվան:

Դրա համար անհրաժեշտ է
4 հատ խոշոր գազար
1 հատ խոշոր նարինջ
4 հատ ձու
3/4 բաժակ հնարավոր ամենամուգ, շաքարեղեգնի բնական շաքարը (երեւանյան սուպերմարկետներում կան մի քանի տեսակի մուգ շաքարներ, տվյալ դեպքում <դեմերերա> տեսակը ցանկալի չէ, նախընտրելի է <մուսկավատո> տեսակը), իսկ եթե չկա, կարելի է փոխարինել հետեւյալ խառնուրդով` 1/4 բաժակ մեղր ավելացրած 3/4 բաժակ սովորական շաքար (իհարկե, որակի առումով խիստ տուժում է, բայց համը մի քիչ նման է)
0,5 բաժակ չարտահայտված համով բուսական յուղ` արեւածաղիկի, եգիպտացորենի, ընկույզի (սա շատ թանկ է` կարելի է խառնուրդ պատրաստել` 1/4 բաժակ ընկույզի ձեթ, մնացածը`արեւածաղիկի), նշի (սրանից ես Երեւանում չեմ հանդիպել, Տալլինից էի բերել մի քանի ամիս առաջ եւ միայն խմորեղենների մեջ եմ օգտագործում), կամ նույնիսկ ձիթապտղի, բայց ոչ մի դեպքում`<էքստրա վըրջին> տեսակը չվերցնեք, դա պիտանի է միայն սալաթների համար, քանի որ շատ արտահայտված ձիթապտղի համ ունի, եւ ջերմամշակման ենթակա չէ, դե իսկ եթե այս տարբերակներից ոչ մեկը չեք ուզում, ծայրահեղ դեպքում կարող եք 100 գրամ կարագը հալեցնել...
0,5 բաժակ վարսակի փաթիլներ` <հերկուլես>, ընդ որում` ամենապարզ տեսակը, որի տուփի վրա նշված է, որ պետք է եփել 15-20 րոպե, եւ ոչ թե մանրած, աղացած, եփելու կարիք չունեցող  կամ 2-3 րոպեում եփվող տեսակները
3/4 բաժակ ալյուր
համեմուքներ` դարչին, մեխակ, հիլ, մշկընկույզ
10 հատիկ խուրմա կամ սեւ սալորաչիր` կտրտած
1 թեյի գդալ սոդա
1 ճաշի գդալ լիմոնի հյութ կամ քացախ
Պատրաստման եղանակը
Ձուն հարել շաքարավազի եւ մեղրի հետ, ավելացնել ձեթը, էլի հարել, ապա ավելացնել քերած գազարը, լավ լվացած նարնջի քերած կեղեւը եւ հյութը (կարելի է նույնիսկ օճառոտ սպունգով լվանալ, քանի որ արդեն իսկ նարնջի սեզոնը չէ, եւ խանութներում եղած նարինջը`առեւտրային տեսքից չգցելու համար վտանգավոր քիմիական նյութերով են մշակում), վարսակը, համեմուքները, կտրատած խուրման կամ սալորաչիրը, սոդան` քացախով մարած, եւ ամենավերջում` մաղած ալյուրը: Խառնել, լցնել յուղոտած տապակի մեջ, դնել ջեռոցը, որը նախապես տաքացվել է մինչեւ 190-200 աստիճան: Տասնհինգ-քսան րոպեից ստուգել խմորի պատրաստվածության աստիճանը ատամի փայտիկով. եթե փայտիկը չոր դուրս եկավ խմորի միջից, անջատել ջեռոցը, եթե դեռ թաց եւ խմորոտ է, թողնել եւս հինգ-տաս րոպե:
Արեւագույն հրաշքը պատրաստ է: Ի դեպ, գիտնականները պնդում են, որ նարնջագույն սնունդը` կարոտինի շնորհիվ շատ օգտակար է, իսկ եթե ուշադիր նայեք մեր գազարով թխվածքի բաղադրատոմսը, կհամոզվեք, որ նրա գրեթե բոլոր բաղադրիչները առողջարար են:
Բարի վայելում:

Երկակի չափանիշներ

Ինչու են մարդիկ ուրիշներից միշտ ավելին պահանջում, քան իրենք իրենցից? Ինչու են մարդիկ ստիպում, որ ուրիշները լինեն անթերի ու կատարյալ եւ չեն ներում, երբ որեւէ մեկը չի համապատասխանում կատարելության իրենց չափանիշներին: Բայց իրենք իրենց առջեւ երբեք չեն դնում այնքան խիստ պահանջներ ու չափանիշներ, որքան ուրիշների: Մարդիկ դարերի ընթացքում այնքան են հոգնել այդ ամենից, որ բազմաթիվ ասացվածքներ են հորինել` <քո աչքի գերանը թողած` ուրիշի աչքի փուշը մի տես> կարգի:
<Ինքը պետք է սենց աներ>, <Ինքը չպետք է նենց աներ>, <ո~նց կարողացավ էսինչը անել>, <չի էլ ամաչում` էնինչը չի անում>... Սրանք պահանջներ են, որ մենք դնում ենք օտարի առաջ` չնկատելով, չմտածելով, թե մեկ ուրիշի տեսանկյունից էլ մենք պիտի <սենց անեինք>, կամ <նենց չանեինք>: Մենք մեզ միշտ ավելի հեշտությամբ եւ ավելի մեծ մեղքեր ենք ներում, քան ուրիշներին, մենք մեզ համար միշտ ունենք արդարացումներ, բացատրություններ, ուրիշների համար` երբեք: Մենք մեզ համար միշտ փաստաբան ենք` ամենաբարձր մակարդակի, իսկ մյուսների համար միայն մեղադրող` ամենախիստ եւ ամենապահանջկոտ: Այնքան խիստ ու պահանջկոտ, որ չենք խորշի երբեմն-երբեմն դահիճի դերն էլ ստանձնել: Մենք մեզ երբեք չենք դատում` միայն պաշտպանում ենք, եւ առավել եւս չենք դատապարտում, այն դեպքում, երբ ուրիշներին պատրաստ ենք ամեն վայրկյան կառափնարան ուղարկել...

Վերջին շրջանում` արդեն մի քանի տարի, ես ենթագիտակցաբար փորձում եմ ինձ հետ պահել ցանկացած բացասական զգացողություններից, եւ առաջին հերթին` ծանր, տխուր ֆիլմերից, հեռուստատեսային լուրերից, սերիալներից... Բավական է ֆիլմի վերնագրում տեսնեմ ինչ-որ բառ, որը կհուշի, որ դրանում կարող է ցավ, տառապանք, բռնություն, ագրեսիա, չարություն լինի, փոխում եմ ալիքը, դե, իսկ լուրեր եւ սերիալներ չնայելն ավելի հեշտ է` մեր տանը ոչ ոք դրանք չի նայում, եւ ես ստիպված չեմ պայքար տանել հեռուստացույցի ալիքները փոխելու համար: Մի քանի շաբաթը մեկ անգամ միջնեկ դուստրս է ինչ-որ ամերիկյան երիտասարդական սերիալ միացնում, այն էլ` չեմ բարկանում, քանի որ դրանցում գեղեցիկ եւ ակնահաճո դատարկությունից բացի` ոչինչ գրեթե չկա, էլ չեմ ասում, որ նայում է անգլերեն տարբերակը, ու ես, հիշելով, որ <քանի լեզու գիտես, էնքան մարդ ես>, համակերպված լռում եմ:
Բայց այդ <ստերիլ> վիճակը երբեմն վատ ծառայություն է մատուցում. հարցնում են` տեսար, թե ինչ վիճակում էին ճապոնացիները երկրաշարժից հետո, ամաչում եմ պատասխանել, որ` ոչ, չեմ դիտել եւ ոչ մի կադր, եւ ոչ մի ֆոտո այդ երկրաշարժի մասին, թեեւ կարդացել եմ ողջ լրաշարը: Հարցնում են` տեսար ոնց բռնեցին էսինչին կամ ոնց ծեծեցին էնինչին, այս անգամ արդեն առանց ամաչելու պատասխանում եմ` չէ, չտեսա, ու չեմ էլ ուզում տեսնել... Էլ չեմ խոսում, որ երբ ինչ-որ մեկի տանը հյուր եմ լինում, որտեղ մշտապես միացված է լինում հեռուստացույցը, ուղղակի դիվոտում եմ... Որովհետեւ ուրիշ որեւէ այլ բան, քան սերիալ եւ լուրեր, չգիտես ինչու, չկա մեր եթերում... Ու սկսում եմ պատրվակ փնտրել` տուն վերադառնալու համար` հո չեմ կարող մեր սերիալասեր բարեկամությանը ասել` անջատեք, խնդրեմ, այդ տխմարությունը...
Չէ, չկարծեք, թե ես ընդհանրապես հեռուստացույցից կտրված եմ: Ամենեւին: Մեծ հաճույքով դիտում եմ кухня, комедия, MGM, Mezzo, телекафе, премьера ալիքները, էլ չեմ ասում, որ ավելի հաճախ պարտադրված նայում եմ մուլսերիալներ` TiJi եւ JimJem ալիքներով` չորսուկես տարեկան դուստրս դրանց շնորհիվ հրաշալի ռուսերեն է սովորել:
Ֆիլմեր ցուցադրող ալիքները միացնում եմ միայն այն ժամանակ, երբ դրանցով ռոմանտիկ կոմեդիա կամ մելոդրամ են ցուցադրում, բավական է տեսնեմ <թրիլլեր> կամ առավել եւս <սարսափ> բառերը, միանգամից փոխում եմ ալիքը:
Այսքան երկար նախաբանից հետո հասա բուն ասելիքիս:
Չգիտեմ, թե երեկ ինչն էր պատճառը, բայց որոշեցի նայել մի ֆիլմ, որը կոչվում էր <Թքել եմ ձեր գերեզմանների վրա>: Անոնսում էլ գրված էր, որ <թրիլլեր> է: Եվ գուցե հենց այն պատճառով, որ շա~տ վաղուց նման բաներ չեմ նայել, այդ ֆիլմը երկար ժամանակ ուղեղիցս դուրս չէր գալիս: Սյուժեն պարզունակ էր` մի խումբ լակոտներ բռնաբարում են մի երիտասարդ աղջկա, եւ հետո նա վրեժխնդիր է լինում` մեկ առ մեկ սպանելով հինգին էլ: Դրանցից մեկը, ընդ որում` այդ տեղամասի շերիֆն էր: Ֆիլմը չափից դուրս նատուրալիստական էր. ամենայն մանրամասնությամբ ցուցադրվում էին ե'ւ հերոսուհու, ե'ւ հետո` նրա զոհերի տանջանքները, կտտանքները... Բայց ես չէի կարողանում կտրվել այդ դաժան ֆիլմից: Սկզբում հերոսուհու հետ տառապում էի, խելագարվում էի, թե ինչպես մարդ արարածը կարող է այդքան դաժան, այդքան ստոր եւ այդքան գազան լինել, իսկ հետո, ի սարսափ ինձ, սիրտս փառավորվում էր, երբ աղջիկը այդ ոչնչություններին հատիկ- հատիկ վերացնում էր: Բայց ամենավերջում ես տխրեցի, որովհետեւ աղջիկը այդ վրեժխնդրությունից հետո ամենեւին երջանիկ չէր... Նա հավասարվել էր գազաններին:
Ամենահետաքրքիրը այն բացատրությունն էր, որ իրենք իրենց տալիս էին այդ գազանները` եթե այս աղջիկը եկել է եւ մեն-մենակ բնակվում է այս խուլ վայրում, առավոտյան վազում է անտառում` շորտերով, ուրեմն` մտքին մի բան կա... Այս միտքը, որ հետո այլ ձեւերով էլ էր արծարծվում ֆիլմում, ինձ հիշեցրեց ՖԲ-ում տեսածս մի երկխոսություն, որը կարդալուց հետո էլ երկար ժամանակ տեղս չէի գտնում: Բայց քանի որ այդ երկխոսության մեջ մտած մարդկանցից ոչ մեկի հետ friend չէի, չկարողացա մտահոգությունս տեղում արտահայտել: Մի կին (տվյալ դեպքում` անունները կարեւոր չեն) գեղարվեստական ձեւով ներկայացրել էր բռնաբարության պատմություն, եւ մեկնաբանողներից մեկը, ի դեպ, կիրթ, գրագետ, արվեստի մարդ, գրել էր` <եթե չէր ուզում, ինչ գործ ուներ էդ անասունի հետ>...
Սա, փաստորեն, տիպիկ տղամարդկային մտածելակերպ է: Ոչ թե` հայկական, ոչ թե` քյառթուական, այլ` ուղղակի տղամարդու: Չէ, ներողություն` արուի: Տղամարդը մի քիչ ավելի բարձր է: Տղամարդը <չեմ ուզում>-ը հասկանում է, իսկ տղամարդու միջի արու սկիզբը` չի հասկանում. նա որսորդ է, բռնել է որսին եւ պիտի տանջի, պիտի հասնի իր ուզածին:
Բա'յց:
Այդ եզրաբանությամբ` <եթե չէր ուզում, ինչ գործ ուներ...>, կարելի է արդարացնել ցանկացած տականքություն: Եվ մարտի 1-ի պատասխանատուներն էլ կարող են ասել` եթե զոհերը չէին ուզում զոհվել, ինչ գործ ունեին գիշերվա կեսին լարված հրապարակում` զինված ոստիկանության ու բանակի կողքը... Եթե չէիր ուզում քաղբանտարկյալ դառնայիր, ինչ գործ ունեիր Ազատության հրապարակում կամ Մյասնիկյանի արձանի մոտ, միկրոֆոնի առաջ... Եթե չէիր ուզում պատահական կրակոցի զոհ դառնալ, ինչ գործ ունեիր օրը ցերեկով Մալաթիա թաղամասում, բանկի խաչմերուկում` նստեիր տանդ, դուրս չգայիր... Եթե չէիր ուզում...
Բայց չէ որ նրանք բոլորն անում էին օրենքով թույլատրված, չարգելված բաներ` աղջիկը այդ անասունի հետ ընդամենը զբոսնում էր եւ ՉԷՐ ՈՒԶՈՒՄ, որ իր հետ սեռական հարաբերության մեջ մտնեն: Ֆիլմի հերոսուհին առանձնացել էր մի խուլ վայրում, որպեսզի իր վեպը գրեր եւ ՉԷՐ ՈՒԶՈՒՄ, որ ինչ-որ տականքներ մտնեն իր տուն եւ իրեն լլկեն: Մարտիմեկի զոհերը ՉԷԻՆ ՈՒԶՈՒՄ եւ ՉԷԻՆ ՍՊԱՍՈՒՄ, որ իրենց օրինական իրավունքն իրականացնելիս ինչ-որ մեկը կսպանի իրենց... Մալաթիայի բնակչուհին գնացել էր խանութ գնումների եւ չգիտեր, որ տեղի թայֆայական ռազբորկաների ժամանակ պատահական գնդակը իր կյանքն է ընդհատելու...
Իսկ երբ քեզ հետ անում են մի բան, որ դու չես ուզում` ով կարող է քեզ մեղադրել նույնարժեք պատասխանի համար:
Վրեժը, այո, քաղցր բան է, սակայն, վրեժից բարձր կանգնելը, իմ համոզմամբ, որքան էլ որ դժվար ու անտանելի, բայց ավելի մարդկային է: Մարդուն հատուկ է: Մարդուն` ոչ թե նրա միջի կենդանական սկզբին...

Սարի սմբուլ...

Ինչպես ասում են` բոլոր խաղերը խաղացինք, մնացել էր սարի սմբուլը... Չմեռանք` բլոգեր էլ դարձանք: Ու թեեւ գիտեմ, որ այս <հիվանդությունը> դեռ երկար ինձ բաց չի թողնելու, բայց մեջս լիքը ասելիք էր եփվում, որը չմատուցելը օրեցօր դժվարանում էր:
Երկար մտածեցի այն մասին, թե` իմ անունով ներկայանամ, թե` ծածկանունով? Ծածկանունը հեշտացնում է գործը` կարող ես ասել այն ամենը, ինչ մտքիդ կա, եւ չմտածել հետեւանքների մասին: Դա գրեթե նույնն է, երբ փոքրիկ չարաճճին մտնում է մոր փեշի տակ եւ սկսում այնտեղից հայհոյել բակի ընկերներին` լավ իմանալով, որ ոչ ոք չի համարձակվի իր թաքստոցը մտնել: Դա գրեթե նույնն է, ինչ անում են ՖԲ-ի կամ այլ հրապարակային միջավայրի անանուն կամ հեռավոր արտասահմաններում կամ այլ վայրերում ծվարած հայհոյախոսները: Չմտածել հետեւանքների մասին իրեն կարող է թույլ տալ միայն ծայրահեղ անպատասխանատու անձը: Որովհետեւ հետեւանքները կարող են լինել շատ տարբեր, բայց դրանցից միայն մեկը` դիմացինին ցավ պատճառելը, խոցելը, բավական է, որ հասկանաս` դիմակի տակ թաքնվելով դու միայն ավելի չարն ես դառնում: Այսպես կոչված` ճշմարտախոսությունը կամ <լեզվի տակ ոսկոր չունենալը> շատ բարակ սահման ունի անտակտության եւ անշնորհքության հետ` առօրյա կյանքում, ծանոթների եւ հարազատների հարաբերություններում: Դե, պատկերացրեք այդ նույնը` անծանոթ եւ անհարազատ մարդկանց միջավայրում: Դեռ չեմ տեսել որեւէ մի անանուն կամ մականունավոր ֆեյսբուքցու, որը բարեկրթության սահմաններում մնա: Իսկ ես ինձ չեմ ուզում տեսնել այդ սահմաններից դուրս: Մի խոսքով` բարեւ, ես եմ...